آب، فاضلاب و پسماند ویروس کرونا COVID-19

روش های مدیریت فاضلاب و پسماند های آغشته به ویروس کونا

در اواخر سال 2019 ، یک بیماری حاد تنفسی معروف به COVID-19 پدید آمد.

پاتوژن مسئول COVID-19 ، کروناویروس از خانواده کروناویروس ها می باشد.
در پاسخ به انتشار رو به رشد کرونا، سازمان بهداشت جهانی رهنمودهای فنی مختلفی را در خصوص موضوعات خاص منتشر نموده است که شامل پیشگیری و کنترل عفونت می باشد. تأمین آب سالم و شرایط بهداشتی نقش اساسی در حفاظت از سلامت انسان طی شیوع بیماری های عفونی خصوصا COVID-19 دارد. استفاده خوب و مداوم از بهسازی، بهداشت آب و مدیریت پسماند، به جلوگیری از انتقال انسان به انسان در جوامع ، خانه ها ، مدارس ، بازارها و مراکز بهداشتی درمانی کمک بیشتری می کند.

مهمترین اطلاعات در خصوص آب، بهسازی و بهداشت مرتبط با ویروس کرونا به قرار زیر می باشد:

1. 1.      بهداشت مکرر و مناسب دست ها یکی از مهمترین اقدامات پیشگیری از بیماری کرونا می باشد.
2. از آنجایی که گندزدایی با کلر به خوبی ویروس SARS-CoV-2 را از بین می برد.
   لذا استفاده از رهنمودهای موجود سازمان بهداشت جهانی برای مدیریت و بهداشت آب شرب کافی خواهد بود.
3. در حال حاضر مستنداتی دال بر زنده ماندن ویروس SARS-CoV-2 در آب شرب و فاضلاب وجود ندارد.

انتقال کروناویروس COVID-19

دو مسیر اصلی برای انتقال کرونا ویروس وجود دارد که عبارتند از تنفسی و تماس.
قطرات تنفسی زمانی ایجاد می شود که فرد آلوده سرفه و یا عطسه می کند. لذا افرادی که در تماس مستقیم و نزدیک با افراد آلوده هستند در خطر بالای قرار دارند.
قطرات حاوی ویروس می تواند روی سطوح قرار بگیرد .
لذا خود این سطوح می تواند به عنوان منبع انتقال برای سایر افراد سالم عمل کند.

به نظر می رسد خطر ابتلا به COVID-19 از مدفوع یک فرد آلوده کم است.
با این وجود برخی از شواهد نشان می دهد که کرونا ویروس ممکن است باعث عفونت روده شود و در مدفوع فرد آلوده وجود داشته باشد.
تقریبا 2 – 10 درصد از موارد مبتلا به COVID-19 دارای اسهال بوده اند و در دو مطالعه گزارش شده که در مبتلایان به COVID-19 در مدفوعشان ویروس شناسایی شده است.
همچنین تا کنون موردی از انتقال ویروس از طریق مدفوعی-دهانی گزارش نشده است.

ماندگاری ویروس سارس در آب آشامیدنی ، مدفوع / فاضلاب و سطوح  SARS-CoV

اگرچه احتمال ماندگاری ویروس سارس در آب آشامیدنی وجود دارد.
اما هیچ مدرک و شواهد موجود مبنی بر وجود ویروس های خانواده کروناویروس انسانی در منابع آب سطحی یا زیرزمینی و یا انتقال از طریق آب آشامیدنی آلوده وجود ندارد.
ویروس سارس یک ویروس پوشش دار می باشد که غشای خارجی آن شکننده و حساس می باشد.

معمولا ویروس های پوشش دار در محیط پایدار نبوده و نسبت به اکسید کننده همچون کلر بسیار حساس می باشند.
این ویروس ها نسبت به ویروس های بدون پوشش قابل انتقال توسط آب همچون آدنا ویروس، نروویروس، روتا ویروس و هپاتیت آ خیلی سریعتر از بین می روند. یک مطالعه نیز نشان داده که کرونا ویروس های انسانی فقط دو روز در آب لوله کشی شده فاقد کلر و دمای 20 درجه بالا و پائین، نور خورشید و گندزداهای معمول زنده می ماند.
عواملی همچون حرارت تسریع مرگ ویروس می گردد.

زمان ماندگاری ویروس کرونا

 مطالعات مروری اخیر نشان داده که کرونا ویروس ها روی سطوح به مدت 2 ساعت الی 9 روز زنده می ماند که بستگی به فاکتورهای متعددی همچون نوع سطح ، دما ، رطوبت نسبی و گونه خاص ویروس دارد. همچنین بررسی های اخیر نشان داده که غیرفعال سازی موثر این نوع ویروسها با استفاده از ضد عفونی کننده های رایج مانند اتانول 70 ٪ در مدت زمان 1 نیز دقیقه حاصل می گردد .

ایمن نگهداشتن تدارکات آبرسانی

تا کنون حضور ویروس سارس در آب قابل شرب مشاهده نشده است .
بر اساس مستندات اخیر نیز احتمال خطر آن نیز در تاسیسات آبرسانی پائین بوده است.
با این وجود مطالعات آزمایشگاهی در خصوص کرونا ویروس ها در محیط های کنترل شده نشان داده که در آبهای آلوده شده به مدفوع، ویروس به صورت فعال و قابل بیماری زایی به مدت روزها و هفته ها باقی می ماند.

لذا برخی اقدامات از جمله حفاظت از منابع آب، تصفیه آب و ذخیره مناسب و ایمن آب تصفیه شده خصوصا نگهداری در ظرف تمیز و دربسته، ایمنی و امنیت آب شرب را افزایش می دهد. نکته دیگر که حائز اهمیت است این است که سیستم های تصفیه متداول و متمرکز که شامل فیلتراسیون و گندزدایی باشد به خوبی ویروس سارس را از بین می برد.

گندزدایی از ویروس کرونا

سایر کروناویروس های انسانی نیز به گندزدایی با کلر و نور ماوراء بنفش نیز حساس هستند.
چرا که جزو ویروس های پوشش دار بوده و دارای عشای لیپیدی می باشند.
بنابراین با کلر زنی به خوبی غیرفعال می شوند.
در مقابل ویروس های همچون کوکساکی ویروس ها که دارای غشای پروتئینی هستند نسب به گندزدایی مقاومند.
با این وجود جهت مقابله با خطرات احتمالی این گونه ویروس ها و انجام گندزدایی موثر لازم است که غلظت کلر باقیمانده آزاد بعد از حداقل 30 دقیقه زمان تماس و pH آب کمتر از 8 بیشتر مساوی 0.5 میلی گرم در لیتر باشد.

مدیریت بدون خطر فاضلاب و زائدات مدفوعی

تاکنون مدرکی بر انتقال ویروس و آلودگی افراد از طریق سیستم های فاضلاب با و بدون تصفیه فاضلاب گزارش نشده است همچنین مدرکی بر آلوده شدن کارگران تصفیه خانه با ویروس سارس که از سال 2003شیوع پیدا کرده گزارش نشده است. یکی از بهترین روشهای تصفیه فاضلاب برای این نوع ویروس ها برکه اکسیداسیون یا لاگون اکسیداسیون می باشد چرا که زمان ماند سلولی بالا در حدود 20 و بالاتر از 20 روز دارد.
همچنین گندزدایی فاضلاب تصفیه شده نیز نقش موثری در حذف ویروس دارد.
با این وجود انجام برخی اقدامات پیشگیرانه از جمله پوشیدن لباس های محافظ، دستکش، چکمه، عینک، محافظ صورت، ماسک، شستن مکرر دست و صورت و عدم زدن دست نشسته به صورت، چشم، بینی و دهان در کاهش ابتلا به ویروس بسیار مهم و حیاتی می باشد.

مراکز مراقبت بهداشتی

جهت حفاظت از پرسنل و بیماران توجه به اقدامات بهداشتی و بهسازی لازم و ضروری می باشد. از جمله موارد مهم می توان به :

• مدیریت ایمن و سالم فضولات بدن شامل نگهداری مجزا ی مدفوع و ادرار جهت جلوگیری از تماس انسان و تصفیه و دفع ایمن و سالم در محیط می باشد
• بهداشت مکرر دست با استفاده از روشها و تکنیک های مناسب
• تمیزسازی و گندزدایی
• مدیریت ایمن پسماند حاصل از بخش های مراقبت سلامت.
  همچنین باید توجه داشت که توالت و سرویس های بهداتشی مجزا برای افرداد مشکوک و مبتلا به بیماری وجود داشته باشد.

اقدامات بهداشت دست

بهداشت دست یکی از مهمترین مسائل در بیماری کرونا می باشد.
تمیز نمودن دست با آب و صابون و یا الکل کاری الزامی است خصوصا برای شرایطی که با یکی از 5 مورد زیر روبرو شوید:

• قبل از تماس با بیمار
• قبل از هرگونه اقدام از جمله جابجایی مریض، چک نمودن مریض، تمیز سازی و ضدعفونی کردن
• بعد از قرار گرفتن در معرض مایعات بدن
• بعد از تماس با بیمار
• بعد از تماس با محیط بیمار

راه کارهای ضدعفونی کردن دست برای کرونا

چنانچه دست چرک باشد لازم است با آب و صابون به مدت 40 تا 60 ثانیه با روش مناسب و اصولی شسته شود.
در حالتهایی همچون استفاده یا پوشیدن وسایل حفاظتی، برداشتن وسایل حفاظتی، تعویض دستکش ها، بعد از تماس با هرگونه افراد مشکوک و مبتلا به ویروس و زائدات مربوط به آنها، هرگونه ترشحات تنفسی، قبل از خوردن، بعد از توالت بهداشت دست ها شستن با آب و صابون و یا ضد عفونی با الکل اتانول 70%  لازم و ضروری می باشد.

ضدعفونی بدون الکل و آب وصابون

چنانچه الکل و آب و صابون در دسترس نباشد استفاده از آب کلر دار با مقدار 0.05 درصد یا همان 500 میلی گرم در لیتر نیز می تواند به عنوان جایگزین استفاده شود اما باید توجه داشت که برای استفاده مکرر مناسب نیست چرا که باعث درماتیت یا ورم پوست می شود که خود می تواند خطر ابتلا به عفونت و آسم را افزایش می دهد.

بهداشت و لوله کشی

موارد مثبت و مشکوک به ویروس کووید 19 کرونا باید دارای توالت فرنگی و مستراح جداگانه باشند و نباید توسط سایر افراد سالم و مبتلا استفاده شوند. فلاش تانک توالت های فرنگی باید به درستی کار بکنند و در صورت امکان در زمان تخلیه در پوش توالت بسته باشد تا قطرات به اطراف پخش نشود. در صورت عدم وجود توالت های مجزا لازم است که توالت ها روزانه دوبار توسط یک نظافتچی آموزش دیده که مجهز به تجهیزات حفاظت فردی )روپوش بلند، دستکش، چکمه، ماسک و عینک یا محافظ صورت باشد شستشو و گندزدایی گردد.
همچنین توالت کارکنان مراقبت های بهداشتی باید جدای از بیمارن باشد.

لوله های توالت و سرویس های بهداشتی باید فاقد نشتی بوده و سیستم تهویه آن به درستی کار کند تا از انتشار ویروس به سایر نقاط جلوگیری شود.
این مسئله برای آپارتمانهای مرتفع به مراتب اهمیت بیشتری به همراه دارد.

محل های فاقد شبکه جمع آوری فاضلاب

برای محل هایی که فاقد سیستم شبکه جمع آوری و تصفیه هستند و به نوعی از چاهک فاضلاب استفاده می کنند لازم است که حداقل یک و نیم متر فاصله عمودی بین کف چاهک و سطح آب زیرزمینی باشد و 30 متر فاصله افقی با چاه های سطحی آب فاصله داشته باشد. چنانچه محدویت فضا و مکان اجازه پیاده سازی موارد مذکور را ندهد باید فضولات و دفعیات بیمار در یک ظرف یا مخزن نفوذناپذیر جمع آوری و قبل از هرگونه جابجای و دفع سطح ویروس با روشهایی خاص کاهش داد. در این مرحله لازم است که دو مخزن به صورت موازی استفاده شود تا هنگام تخلیه و یا پرشدن یک مخزن از مخزن دوم استفاده نمود.

توالت و جابجایی مدفوع

در صورت تماس مستقیم یا مشکوک با مدفوع بیماران کرونایی لازم است که بهداشت دست ها رعایت شود.
برخی بیماران توانایی رفتن به توالت را ندارند لذا لازم است که از لگن بیمار و یا پوشک برای آنها استفاده شود و مدفوع آنها در توالت مخصوص به خود آنها دفع شود.
در این بخش پوشک نیز به عنوان پسماند عفونی و خطرناک در نظر گرفته می شود.
لگن بیمار نیز بعد از تخلیه فضولات با آب و دترجنت خنثی شسته شده و سپس با کلر 5 / 0 % یا همان 5000 میلی گرم در لیتر کلر گندزدایی و سپس آبکشی می شود.

عملیات تمیزسازی

رویکرد پاکسازی و گندزدایی در مراکز مراقبت سلامت باید به صورت مداوم و صحیح انجام گردد. تمامی لباس ها و ملافه و سطوحی که بیماران تحت مراقبت هستند به صورت مداوم و حداقل روزی یکبار تمیز و گندزدایی شود.
گندزداهای پیشنهادی سازمان بهداشت جهانی عبارتند از:

الکل اتانول 70 % برای گندزدایی سطوح کوچک و تجهیزات مورد استفاده.

سپدیم هیپوکلریت با غلظت 5/0 % یا همان 5000 میلی گرم در لیتر یا ppm برای گندزدایی سطوح.

رفع آلودگی

در صورت آلوده شدن لباس پرسنل با فضولات و مواد ترشح شده از بدن بیمار، بایستی بعد از برداشتن ترشحات و مواد زائد لباس ها را با ماشین لباس شویی و با آب گرم 60 تا 90 درجه سانتیگراد و مواد شوینده مناسب شستشو داد و به دنبال آن لباسها را به مدت 30 دقیقه در محلول کلر با غلظت 05 / 0 % یا همان 500 میلی گرم در لیتر خیساند و سپس آبکشی و زیر نور آفتاب خشک نمود.

رفع آلودگی بدون ماشین لباسشویی

چنانجه ماشین لباسشویی در دسترس نبود باید ملافه و لباس ها را در یک ظرف استوانه ای فلزی حاوی آب داغ و شوینده که دارای همزن مکانیکی نیز باشد قرار داد و از همزدن با دست پرهیز شود.

سپس آنها را به مدت 30دقیقه در محلول کلر با غلظت 5 % یا همان 500 ppm خیساند.
سپس آبکشی و زیر نور آفتاب خشک نمود. در صورت استفاده از حوله یکبار مصرف برای برداشتن ترشحات از روی لباس، حوله یک بار مصرف به عنوان پسماند عفونی خطرناک در نظر گرفته می شود و باید مراحل خاص خود را بگذراند و چنانجه حوله یکبار مصرف نباشد باید بعد از برداشتن ترشحات و ریختن آن در توالت مجددا مراحل شتشوی بالا با حوله تکرار شود .
سطح آلوده با ترشحات نیز با کلر 5/0 % یا همان 5000میلی گرم درلیتر یا ppm گندزدایی گردد.

مدیریت پسماند در مراکز مراقبت سلامت

تمامی پسماندهای تولید شده طی مراقبت از بیماران مبتلا به ویروس باید به صورت ایمن جمع آوری و در کیسه با ظروف خاص طراحی شده جمع آوری سپس تصفیه و دفع شوند. افرادی که با این گونه پسماند سروکار دارند حتما از تجهیزات حفاظت فردی همچون روپوش های بلند و آستین دار، چکمه، عینک، دستکش و ماسک استفاده نمایند.
برای اطلاعات بیشتر به زمینه مدیریت پسماند به مرجع
WHO Safe Management of Wastes from Health-Care Activities guidance مراجعه نماید .

بیشتر بخوانیم :

تصفیه پساب بیمارستانی
تصفیه پساب زباله های عفونی بیمارستانی
روشهای امحاء پسماندهای شیمیائی ویژه و خطرناک
آرایش تصفیه خانه های فاضلاب
پسماند های ویژه و خطرناک
بهره برداری و نگهداری از تصفیه خانه های آب و فاضلاب

Please follow and like us: